کتاب مورنو و روش سايکودرام

کتاب مورنو و روش سايکودرام

مولف: دکتر جان نولته
مترجم: دکتر مرجان زارعي
با مقدمه : دکتر محمد صنعتي
تعداد صفحه:224

شابک: 9786008254357

سال انتشار 1403

وزيري/ شومیز

سایکودرام یا روان‌نمایش را دکتر جیکوب لوی مورنو (۱۸۸۹- ۱۹۷۴) در سال‌های نخستین دهه‌ی ۱۹۲۰ ارائه‌کرد. البته، مورنو، پیش از آن نیز توجه خود به "تئاتر خودانگیختگی" (The theatre of spontaneity) را نشان داده بود. "روان‌نمایش" مورنو شاید نخستین تجربه‌ی آمیزش تحلیل ذهن فرد و گونه‌ای جامعه‌شناسی که مورنو آن را "جامعه‌سنجی" (sociometry) می‌نامید، با هنر نمایش باشد. ازین‌ رو، بسیاری وی را پدر روان‌نمایش، جامعه‌سنجی و گروه‌درمانی می‌شناسند. وی که در بخارست زاده شده و دوران جوانی‌ش را در وین گذرانده بود، با همکاری همسرش زرکا مورنو، این روش گروه‌درمانی را پرورش داده و با مهاجرت به آمریکا، آن را به آنجا برد و گسترش داد.

البته، در دو دهه‌ی نخستین قرن گذشته، اندیشه‌های فروید، روانکاوی و ناخودآگاه و ایده‌های تازه‌ای مربوط به پویایی ذهن، مورد توجه بود و بسیاری برای آشنایی با یافته‌های تازه درباره‌ی ناخودآگاه و رویاها و اختلالات روانی، اشتیاق زیادی داشتند. به ویژه آن‌ها که به مانند دکتر مورنو پزشک بودند یا کارشان در حوزه‌ی ذهن و مغز بود. از زندگینامه‌ی دکتر مورنو می‌دانیم با این که وی در برخی از کلاس‌ها و سخنرانی‌های فروید، شرکت کرده بود و با اندیشه‌های او آشنایی داشت، ولی کارهای او با اندیشه‌های فروید و روانکاوی تفاوت‌هایی داشتند. خود وی با بازگشت به خاطره‌ای از گفتگویش با فروید به تفاوت‌های بنیادین کارهای خویش و فروید اشاره می‌کند که به باور وی کارهای او از آنجایی آغاز می‌شود که نظریه‌های فروید آنجا را ترک کرده است. گرچه سایه‌ی روانکاوی فروید و پیروانش، چنان بر جریان اصلی روان‌درمانی تحلیلی و روانپزشکی پویا سنگینی کرده که برای سال‌ها، اندیشه‌ها و تکنیک‌های مورنو به محاق رفته بود، ولی کتاب‌هایی مانند کتاب نولته و نیز "روان‌نمایش از مورنو تا کنون" نوشته پل هولمز، مارسیا کارپ و مایکل واتسون و همچنین آموزش‌های زرکا مورنو و مقالات بسیاری که در این باره منتشر شده، سهم آوردهای (contributions) مهم و نوآوری‌های تاثیرگذار ذهن خلاق جیکوب مورنو، در قلمرو روان‌درمانی پویا، گروه‌درمانی و جامعه‌شناسی را برای کسانی که در حوزه‌ی سلامت روان و جامعه‌شناسی کار می‌کنند و به علوم انسانی و هنرهای نمایشی علاقه دارند، زنده نگه داشته و تحولات آن را به ما نشان می‌دهند.

تردیدی نیست که مورنو را می‌باید نه تنها نخستین گروه‌درمانگر تحلیلی و بین فردی شناخت، بلکه نخستین گروه‌درمانگر تحلیلی است که گروه‌درمانی را به جامعه‌شناسی خودش که آن را جامعه‌سنجی می‌خواند، پیوند زد. فولکس در " گروه کاوی" (group analysis) خود که آن را بیش از سی سال پس از سایکودراما ارائه داد، تلاش کرد که نظریه‌های فروید را به جامعه‌شناسی مکتب فرانکفورت بیآمیزد. این تلاشی بود که در اندیشه‌های مورنو، در همان دهه‌ی دوم قرن بیستم و از همان گام‌های نخستین "خودانگیختگی – خلاقیت" و "جامعه‌سنجی" وی مشهود بود. از این گذشته "روان‌نمایش" مورنو، از یک روان‌درمانی گفتگویی فراتر رفت و زبان را با بازی به هم آمیخت. به مانند تئاتر، هر "پیشتاز" (protagonist) یا هرکس یا هر بیماری که قرار بود، در هر جلسه این درام، زندگی یا تجربه‌های ذهنی خود را، از حال و گذشته برای دیگر اعضا گروه روایت کند، آن روایت را به کنش و بازی درمی‌آورد. به عبارت دیگر، زندگی زیسته‌ی خود را بار دیگر با بداهه‌سازی نمایشی می‌زیست. با این باززیستن بود که گروه می‌توانست، آنچه را بر وی گذشته بود، در تمامیتی بیش از یک گفتگو، دریابد. فضای نمایشی، توامان، باز نمود ابعاد اندیشه و احساس در رابطه‌های بین فردی و خانوادگی بود. و آنگاه که " وارونگی نقش" (role reversal) اجرا می‌شد، یعنی عضو دیگری که روایت را دیده و شنیده بود، نقش "پیشتاز" را در برابر راوی پیشین بازی می‌کرد، وی می‌توانست، خود را در آینه "دیگری" بهتر ببیند. پدیده‌ای که سال‌ها بعد، به‌عنوان " مرحله‌ی آینه‌ای" (mirror stage) به رابطه‌ی کودک و مادر و یا من و دیگری برده و به‌گونه‌ی دیگری، نظریه‌پردازی شد. مفاهیم و اصطلاحات دیگری که برساخته‌ی ذهن خلاق مورنو، ازین قبیل است را به فراوانی در "روان‌نمایش" وی، با خواندن این کتاب در می‌یابید.

در سال‌های دهه ۱۳۷۰ که کم‌کم و با چالش‌های زیاد، اندیشه‌های روانکاوی و نظریه‌های تحلیلی در جامعه ایران، شناخته می‌شد و گسترش می‌یافت، برخی علاقمندان در قلمرو روانشناسی و اهل تئاتر، در این زمینه تجربه‌هایی داشتند. تا آنجا که به یاد می‌آورم، کارهایشان بیشتر به "دراماتراپی" نزدیک بود و نه "روان‌نمایش"، که گرچه اولی از دل دومی زاییده شده بود، ولی با هم تفاوت‌هایی داشتند. یکی این که در دراماتراپی از نمایش‌های پیش‌نوشته و آماده‌ شده برای درمان بهره‌برداری می‌شد، ولی روان‌نمایش بر بداهه‌سازی شکل می‌گرفت. ولی همان تجربه‌های خودآموخته و خام هم پا نگرفت و یا اگر ادامه داشته، چنان محدود بوده که من از آن بی‌خبرم.

زمانی که شنیدم خانم دکتر مرجان زارعی، مشتاقانه به سوی "سایکودراما" رفته و آن را نزد استادی چون "دکتر جان نولته" آموخته و کتاب وی را به زبان فارسی برگردانده، بسیار خوشحال شدم. کتاب "جی. ال. مورنو و روش سایکودرام" وی نتیجه‌ی سال‌ها دانشجویی نزد مورنو و همسرش زرکا مورنو و سال‌های سال تجربه است که به همت دکتر زارعی برای علاقمندان روان‌درمانی، گروه‌درمانی و نیز آنان که در هنر تئاتر تجربه می‌آموزند و همه‌ی آن‌ها که به شناخت انسان با آشنایی با آمیزه‌ای از اندیشه‌های تحلیلی و هنر و ادبیات مشتاقند، ترجمه‌ای روان و دقیق است. من به نوبه‌ی خود از خانم دکتر مرجان زارعی برای این تلاش بی‌دریغ، بسیار سپاسگزارم.

محمد صنعتی

مهرماه ۱۴۰۳

عنوان کتاب	کتاب مورنو و روش سايکودرام
گروه کتاب	روان شناسی
نویسنده
مترجم	محمد صنعتی
شابک	9786008254357
قطع کتاب	وزیری
تاریخ انتشار	1403
ناشر	انتشارات ابن سینا
سال چاپ	1403
نوبت	0
تگ ها